Tanzimat Fermanı İle Tanınan Temel Hak ve Hürriyetler

3 Kasım 1839 tarihinde Padişah`ın, yabancı elçilerin ve halkın huzurunda fermanı yazan zamanın Dışişleri bakanı Mustafa Reşit Paşa tarafından okunmasıyla Tanzimat Fermanı ilan edilmiştir. Tanzimat Ferman´ın ile imparatorlukta cemiyet hayatında, hukuk da, idare de, diplomasi de, askeri alanlarda ciddi değişimler meydana gelmeye başlamıştır. Şüphesiz ki etkileri ilan edilmesinden sonra çok uzun sürmüştür. Biz bu yazımızda sadece ferman ile tanına haklar ve hürriyetleri kısaca belirtmekle yetineceğiz.

Aşağıda da görüleceği üzere Tanzimat Fermanı, eksikleri olsa da Türklerin ilk derli toplu “temel haklar beyannamesi” olarak görülebilir. Fermanın getirdiği hak ve hürriyetler kısaca şu şekilde özetlenebilir:

1. Osmanlı vatandaşları arasında hukuksal eşitlik sağlanacak, kanun önünde herkes eşit sayılacaktır.

2. Bütün Osmanlı vatandaşlarının canı ve malı devletin güvencesi altında olacak, Hristiyan, Müslüman vb. ayrımlar yapılmayarak devlet herkesin ırz ve namusunun korunması için her türlü tedbiri alacaktır.

3. Her bireyden geliri oranında vergi talebinde bulunulacaktır. Vergi toplanmasındaki adaletsizliklerin önüne geçilecektir.

4. İltizam usulü kaldırılacaktır.

5. Rüşvet ve adam kayırma olaylarına son verilecektir. Halkın devlete ve yöneticilere güven duyması için çaba sarf edilecektir.

6. Kanunlar şeriat esaslarına uygun olacak, Kanunların her gücün üstünde olduğunu kabul edilecektir.

7. Mahkemeler halka açık olacak ve hiç kimse yargılanmadan cezalandırılmayacaktır.

8. Askere alımlar ve terhisler yeniden düzenlenecektir. Askerlik dört veya beş yıl ile sınırlandırılacaktır.

9. Gizli idamlar ve zehirlemeler yapılmayacaktır.

10. Osmanlı vatandaşı olan herkes askerlik yapacaktır. Askerlik ocak görevi olmaktan çıkıp vatan görevi haline getirilecektir. Azınlıklar da askere alınacaktır.

11. Davalar kanuna uygun olarak açık bir şekilde görülecektir.

12. Yapılan fermana uyulacağına ulema dahil bütün yöneticiler yemin edecektir.

13. Müsadere sadece suçlu bulunan şahsın malına uygulanacak, mirasçılar bu durumlardan etkilenmeyecektir.

14. Devlet yöneticileri belli günlerde toplanacak, fikirlerini özgürce beyan edecek ve gerekli kanunların çıkarılmasını sağlayacaktır.

15. Tüm vatandaşlar mal ve mülküne sahip olacak ve bunları miras olarak bırakabilecektir.

Yukarıda belirtilen hak ve hürriyetlerin yanında kanun yapım şekli de değiştirilmiştir, yeni bir usûl öngörülmüştür. Kanun kendisine Meclis-i Ahkam-ı Adliye ismi verilen bir kurul tarafından hazırlanacak ve Padişah tarafından onaylanıp yürürlüğe konulacaktır. Ayrıca Tanzimat Fermanı tarihimizin ilk anayasal belgesidir.

KAYNAKÇA:

GÖZLER Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Yayınevi, 2016

ORTAYLI İlber, İmparatorluğun Son Nefesi, Timaş Yayınları, 2017

tarihin.com